ΜΕΜΑΣ [ΚΑΛΟΓΗΡΑΤΟΣ], Ο ΚΑΛΟΣ ΦΙΛΟΣ

Δημοσιεύτηκε στον τόμο Μεμά Καλογηράτου, Γλυπτοθήκη,  

επιστημονική επιμέλεια, κείμενα Δώρα Φ. Μαρκάτου, 

Αργοστόλι 2015, σσ. 243-245.

 

          Τον συναντάς στο δρόμο, στο καφενείο, σε ανοικτές εκδηλώσεις και δεν υποψιάζεσαι πως αυτός είναι ο γνωστός και καταξιωμένος πανελλαδικά γλύπτης Μεμάς Καλογηράτος. Γιατί ο Μεμάς είναι απλός και καταδεκτικός άνθρωπος. Δεν κουβαλάει τα «σημάδια» του φτασμένου και τις αδυναμίες του «κουλτουριάρη». Απόλυτα προσγειωμένος και κατασταλαγμένος, μπορεί και συνδιαλέγεται με κάθε κατηγορίας συμπολίτη του, αλλά και ο τελευταίος μπορεί να κάνει παρέα μαζί του, χωρίς να νιώθει μειονεκτικά.

          Γι’ αυτόν τον Μεμά θα γράψω: για τον άνθρωπο, για τον πολίτη Μεμά και όχι για τον Μεμά καλλιτέχνη, καθώς δεν είμαι ειδικός. Η συναναστροφή μου μαζί του 30 περίπου χρόνια τώρα μου δίνει το «δικαίωμα» να μιλήσω με σιγουριά για τον άνθρωπο και τον πολίτη Μεμά, καθώς  αμέτρητες οι συναντήσεις και οι συζητήσεις μαζί του, πολλές οι περιηγήσεις στις φυσικές ομορφιές, στα αρχαιολογικά κατάλοιπα και στους ιστορικούς τόπους του νησιού μας, αρκετές οι συνεργασίες μαζί του.

          Θα το πω από την αρχή και χωρίς περιστροφές:

-- Απλός και λιτός είναι ο Μεμάς ως άνθρωπος, σχεδόν  δωρικός θα έλεγα -  γνωρίσματα  εξάλλου που έχουν «μετακενωθεί» στα ίδια τα γλυπτά του δημιουργήματα, όπως άλλωστε έχουν γράψει οι ειδικοί. Και όντας λιτός και απλός, δίνει  ιδιαίτερη σημασία στα απλά πράγματα, καθώς η ίδια η ζωή τού έχει μάθει  τη μεγαλοσύνη των καθημερινών ανθρώπων και των καθημερινών πραγμάτων.

-- Ευαίσθητος κοινωνικά και ενεργός πολιτικά είναι ως πολίτης ο Μεμάς. Μόνο που η κοινωνικότητά του αυτή δεν είναι θορυβώδης και η πολιτική του ενασχόληση δεν είναι επιδεικτική· αντίθετα, είναι μαχητική και ταυτόχρονα διακριτική. Ποτέ δε δημοσιοποίησε, για παράδειγμα, την ουσιαστική συμμετοχή στο Δ.Σ. της ΕΦΕΕ, στις αρχές της ταραγμένης δεκαετίας του 1960 και τις διώξεις που είχε υποστεί.

-- Και ως σύνθεση όλων των παραπάνω – όσο κι αν φαίνεται αυτό οξύμωρο – είναι μοναχικό άτομο ο Μεμάς – όχι με την έννοια της άρνησης της κοινωνίας ή της ηθελημένης απομόνωσης, αλλά με τη διαλεκτική σημασία των όρων “μοναξιά” (: η δυνατότητα να μπορείς ν’ ακούσεις το βουητό του κόσμου), ή “μοναχικό άτομο” (: αυτός που συνδιαλέγεται με τη φύση ολόκληρη και την κοινωνία ολάκερη). Άλλωστε, η μοναξιά είναι γνώρισμα κάθε αληθινού καλλιτέχνη.

          Χαρακτηριστική απόδειξη όλων των παραπάνω αποτελεί, νομίζω, η μόνιμη εγκατάστασή του στο γενέθλιο νησί του, την Κεφαλονιά. Και τούτο γιατί αυτή η μετακίνηση έγινε σε μια περίοδο που ο Μεμάς βρισκόταν στην ακμή της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας και έγινε από τη γεμάτη καλλιτεχνική ζωή και ζύμωση αθηναϊκή πρωτεύουσα σ’ ένα νησιωτικό χώρο που τότε (1980) δεν παρουσίαζε κάποια ζηλευτή πνευματικότητα ή κάποια ξεχωριστή καλλιτεχνική κινητικότητα. Άφησε το κέντρο το καλλιτεχνικό, για  να εγκατασταθεί μόνιμα σ’ έναν τόπο της περιφέρειας. Αν και διακυβευόταν το καλλιτεχνικό του μέλλον, τόλμησε να υπερβεί τα «εσκαμμένα», για να ζήσει μια πιο απλή, πιο φυσική, πιο ανθρώπινη ζωή με τη γυναίκα του, κοντά στη φύση, που πάντα αγαπούσε, αγαπά και θαυμάζει, κοντά στον απλό, καθημερινό άνθρωπο της επαρχίας και μακριά ενδεχομένως από τις καλλιτεχνικές ή «κουλτουριάρικες» ομαδοποιήσεις του κέντρου.

          Έτσι, λοιπόν, «εξαιτίας» εκείνου του ερχομού και της μόνιμής του εγκατάστασης στην Κεφαλονιά, γνωριστήκαμε με τον Μεμά και από τότε καλά κρατεί η φιλία μας.

          Μέσα από τις κατά καιρούς συνεργασίες μας σε διάφορα θέματα έχει καταγραφεί η εργατικότητα και η συνέπειά του στο καθετί που ανελάμβανε, έτσι ώστε οι υπόλοιποι της ομάδας να είμαστε σίγουροι για την αποτελεσματικότητα της συμμετοχής του. Η θετική του σκέψη πάντα μας ήταν χρήσιμη και η δράση του πολύτιμη. Όντας βαθιά πεισμένος στην αναγκαιότητα του ομαδικού, του συνεργατικού πνεύματος,  γινόταν την ώρα της κριτικής αυστηρότατος κριτής της ανευθυνότητας και της ασυνέπειας, παρ’ όλο που κατά τη διάρκεια υλοποίησης κάποιων κοινών αποφάσεων έδειχνε ανεκτικός προς τους άλλους.  Βέβαια, χωρίς ο ίδιος να το καταλαβαίνει και να το παραδέχεται,  υπήρχαν φορές που γινόταν υπερβολικός ή και  άδικος, καθώς δεν έκρινε σφαιρικά και διαχρονικά πρόσωπα και καταστάσεις, εμμένοντας μόνο στη συγκεκριμένη περίπτωση. Αλλά κι αυτή η εμμονή του φανέρωνε την αγωνία του να υλοποιηθεί σωστά η κοινή απόφαση.

          Θαύμαζα, πάντως, την υπομονή και επιμονή του, την τόλμη και αποφασιστικότητά του, τη μεθοδικότητα, με την οποία «κατέστρωνε» το πρόγραμμα  υλοποίησης μιας προσωπικής του ή μιας συλλογικής απόφασης. Ποτέ δεν το φόβισε ο όγκος της δουλειάς, ποτέ δεν άφησε στη μέση κάποια υπόθεση. Και αυτή η τόλμη του στις πρακτικές δουλειές πρόδιδε την τόλμη του στην έκφραση της άποψής του. Ποτέ δε δίσταζε να διατυπώνει την άποψή του. Την έλεγε θαρρετά κι ας γνώριζε πως θα γινόταν αντιπαθής, κι ας γνώριζε πως ενδεχομένως θα έχανε την «παραγγελία» - γιατί συνέβησαν και τέτοια περιστατικά.

          Από τα κύρια ενδιαφέροντά του παραμένει ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Έχοντας εντρυφήσει στην αρχαιοελληνική τέχνη και μελετήσει την  αρχαιοελληνική σκέψη και φιλοσοφία, πάντα του άρεσε στις συναντήσεις μας να συζητάμε τέτοια θέματα. Δε σταματά να διαβάζει σχετικά άρθρα και βιβλία και να προκαλεί σχετικές συζητήσεις. Πάντως, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που η αρχαιοελληνική μυθολογία και ιστορία του έδωσαν  τα ερεθίσματα  στη γλυπτική και ζωγραφική του ενασχόληση.

          Αλλά υπάρχει και ένας άλλος μίτος που έφερε σ’ επαφή τον Μεμά με την αρχαιοελληνική σκέψη. Ο κεφαλονίτης γλύπτης καταπιάστηκε για μια ολόκληρη περίοδο με το ανέβασμα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Εγχείρημα δύσκολο και μάλιστα σε μικρή επαρχιακή πόλη, όπως είναι το Αργοστόλι, το υπηρέτησε όμως με συνέπεια και ευθύνη. Συγκρότησε τη θεατρική ομάδα και ανέλαβε ο ίδιος τη σκηνοθεσία και τα σκηνικά. Οι γνώσεις του αλλά κυρίως η αγάπη του προς το αρχαίο ελληνικό θέατρο, το μεράκι και η ανιδιοτέλεια ήταν εκείνα που του έδωσαν τη δύναμη να ανεβάσει τελικά σημαντικές τραγωδίες («Αγαμέμνων», «Ικέτιδες» κ.ά).

          Και δεν ήταν, νομίζω, τυχαίο που διάλεξε την αρχαία ελληνική τραγωδία. Γνώριζε ο Μεμάς ότι αυτά τα θεατρικά κείμενα εμπεριέχουν τον αγώνα της αρχαίας Αθήνας για την εγκαθίδρυση και σταθεροποίηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, ότι τα νοήματα που κουβαλούν οι στίχοι τους βοηθούν και το σημερινό άνθρωπο να σκέφτεται και να διαλέγεται με τον κοινωνικό περίγυρο, να κρίνει και να κατακρίνει την εξουσία, να επιμένει και να τολμά, να απαιτεί και να επαναστατεί. 

          Ωστόσο, και η νεότερη ιστορία, κυρίως πρόσωπα που έδρασαν και γεγονότα που συνέβησαν σε ιστορικά μεταίχμια, δεν είναι έξω από τα ενδιαφέροντα του Μεμά. Άλλωστε, έχει φιλοτεχνήσει κυρίως προτομές προσωπικοτήτων της νεότερης Ελλάδας και ιδιαίτερα από το χώρο του λαϊκού κινήματος. Εντυπωσιακές είναι οι συνθέσεις  του αναφορικά με την Εθνική Αντίσταση. Ας σημειωθεί εδώ ότι σε ηλικία μόλις έξι χρόνων έγινε μάρτυρας της πυρπόλησης του πατρικού του σπιτιού από τις τοπικές  μετακατοχικές παρακρατικές ομάδες, γεγονός που έχει χαραχθεί στη μνήμη του.  Ο ίδιος πάντως από τη δεκαετία του 1960 και μετά κινείται μες στο λαϊκό κίνημα, έχοντας τη δική του συμβολή στους σύγχρονους αγώνες του λαού μας.

          Έντονο είναι το ενδιαφέρον του Μεμά για τη λαϊκή αρχιτεκτονική του νησιού. Στις συναντήσεις μας πάντα μιλούσε με σεβασμό για τους λαϊκούς μαστόρους. Με θυμό και αγανάκτηση αντιμετώπιζε τις σύγχρονες παρεμβάσεις που αλλοίωναν την παραδοσιακή φυσιογνωμία. Ο ίδιος, ερχόμενος για τη μόνιμη εγκατάστασή του στην Κεφαλονιά, έκτισε ένα νεοκλασικό σπίτι στα Μαζαρακάτα, λίγο έξω από το Αργοστόλι, πραγματικό διαμάντι, για να στεγάσει τη ζωή και την τέχνη του, αποφεύγοντας σύγχρονες ισοπεδωτικές αρχιτεκτονικές αντιλήψεις ή «κιτσάτες» νεοελληνικές καρικατούρες.  Και μέσα από αυτή την ενέργειά του ήθελε να δηλώσει την προσήλωσή του στην παράδοση και την υποχρέωσή μας να την υπερασπιστούμε.      

          Ο  καλός φίλος Μεμάς, όπως είναι ένας επιδέξιος πλάστης του χαλκού και της πέτρας, έτσι έχει καταστεί επιδέξιος πλάστης της παρέας μας αλλά και της καθημερινότητάς μας χρόνια τώρα. Έχοντας συμβάλλει με τη γλυπτική του στην ευαισθητοποίηση του ανθρώπου για τα τεκταινόμενα, έτσι και με τις παρεμβάσεις του στις φιλικές συναντήσεις και συζητήσεις μας συμβάλλει στο μπόλιασμά μας με αντισώματα για την επαναπροσέγγιση του «ανθρώπινου μέτρου» και την επανακατάκτηση της απλότητας και αμεσότητας. Τον ευχαριστούμε ολόψυχα.