Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Η Κεφαλονίτικη Πρόοδος,
περ. Β΄, τχ. 21 (Ιαν. - Μάρτ. 2017), σσ. 33-35.
Σημαντικό μεταφραστικό και εκδοτικό
γεγονός θεωρώ την κυκλοφορία του ρωσικού βιβλίου του Γιεγκόρ Μεταξά στα
ελληνικά Σημειώσεις του Υποπλοιάρχου του
Ρωσικού Στόλου Γιεγκόρ Μεταξά. Η Ρωσική Ναυτική Μοίρα στα Ιόνια Νησιά 1798-1799
που εκδόθηκε στα τέλη του 2016 από
τη Μητρόπολης Κεφαλονιάς. Και χρειάζονται έπαινοι σε όσους είχαν την
πρωτοβουλία αυτής της έκδοσης και σε όσους συνέβαλαν στην υλοποίησή της.
Έγραφα σε άρθρο μου («Γιεγκόρ Μεταξάς. Από τη
Ρωσία στα Επτάνησα με τον στόλο του Ουσακώφ») το 2013 (στο περιοδικό H Kεφαλονίτικη Πρόοδος, περ.
Β΄, τχ. 6, Απρ. Ιούν. 2013, σσ. 15-18),
για τον Γιεγκόρ Μεταξά και το βιβλίο του Σημειώσεις
του υποπλοιάρχου του Ρωσικού Στόλου Γιεγκόρ Μεταξά, αφού προηγουμένως είχα
δώσει μια σύντομη περίληψη των περιεχομένων του: «Η προσεκτικότερη μελέτη και η
αξιοποίησή του θα εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για το πώς έγινε η κατάληψη των
Επτανήσων από τους Ρωσότουρκους και θα μας δώσει νέα στοιχεία για τα νησιά και
τους κατοίκους τους εκείνης της εποχής. Με άλλα λόγια, το έργο αυτό δεν
ενδιαφέρει μόνο τον ιστορικό, αλλά και τον αρχαιολόγο και τον γεωγράφο και τον
πολιτικό επιστήμονα και τον λαογράφο/ανθρωπολόγο. Γι’ αυτό, ακριβώς, επιβάλλεται
να μεταφραστεί αυτό το βιβλίο από τα ρωσικά στα ελληνικά […]. Και με την
ευκαιρία αυτή, απευθύνω έκκληση προς οποιονδήποτε φορέα θα επιθυμούσε να
συμβάλει στην ελληνική έκδοση του σημαντικότατου αυτού βιβλίου του Γιεγκόρ
μεταξά, ενός Κεφαλονίτη της Ρωσίας». Παρόμοια είχα πει σε ομιλία μου στο
Δημοτικό Θέατρο «Ο Κέφαλος» τον Οκτώβριο του 2012.[1]
Χαίρομαι, λοιπόν, που μεταφράστηκε
και κυκλοφορεί στα ελληνικά αυτό το έργο. Ο συγγραφέας του, βέβαια, Γιεγκόρ Μεταξάς
πιστεύει ότι οι Ρώσοι ήρθαν στα Επτάνησα ως ελευθερωτές. Εκφράζει – και είναι
προφανές – την άποψη της τσαρικής Ρωσίας αλλά και τη θέση του Πατριαρχείου της
Κωνσταντινούπολης. Επιδίωξη των παραπάνω καθώς και του Σουλτάνου ήταν να διωχτούν
οι δημοκρατικοί Γάλλοι από τα Επτάνησα, στα οποία ήταν κυρίαρχοι μετά την ήττα
της Βενετίας το 1797 από τον Ναπολέοντα, και μπορούσαν να καταστούν επικίνδυνοι
για τη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Ρωσότουρκοι, αναμφίβολα, ήρθαν
ως νέοι κατακτητές των Ιόνιων νησιών. Εξάλλου, και ο ίδιος ο Μεταξάς (σελίδα
109, σημ. 77) δέχεται ότι το καθεστώς της Επτανήσου Πολιτείας, που οι
Ρωσότουρκοι εγκαθίδρυσαν στα Επτάνησα, προσομοίαζε με «ρωσική αποικία»….
Το θετικό, πάντως, είναι ότι η
ελληνική και ειδικότερα η επτανησιακή βιβλιογραφία εμπλουτίστηκε με μια
αξιολογότατη πηγή, προσιτή σε κάθε ενδιαφερόμενο μελετητή και ερευνητή. Με
βάση, λοιπόν, αυτό το βιβλίο θα παρουσιάσω σύντομα τις πληροφορίες που αυτό μας
δίνει για την Κεφαλονιά της αρχαίας και μεσαιωνικής αλλά και της σύγχρονης του
συγγραφέα εποχής.
Ο Γιεγκόρ Μεταξάς, εκτός από τις
περιγραφές και τις αναφορές του στα στρατιωτικά ζητήματα, παραθέτει στο βιβλίο
του πληθώρα πληροφοριών για την Κεφαλονιά, όπως και για τα υπόλοιπα Ιόνια νησιά.
Είναι γι’ αυτόν πάτριος χώρος και επιθυμεί να απαθανατίσει με τη δική του πένα
και με τη δική του οπτική γωνία πρόσωπα και
πράγματα της κεφαλονίτικης ιστορίας αλλά και μυθολογίας, γεωγραφίας,
ανθρωπολογίας. Η αίσθηση, εξάλλου, ότι
βρίσκεται στον τόπο καταγωγής του και η πίστη του ότι τα πάτρια εδάφη
του τα «απελευθερώνει» ο ρωσικός στόλος διώχνοντας τους «άθεους» Γάλλους, τον
κάνουν να νιώθει … άνετα.[2] Το
πλεονέκτημα γι’ αυτόν είναι η γνώση της ελληνικής γλώσσας (σ. 162) και έτσι
μπορεί να συνεννοείται απευθείας με τον ντόπιο πληθυσμό – το λαό αλλά και τους
άρχοντες – να παίρνει πληροφορίες και να λύνει τις απορίες του.
Πολλά και ενδιαφέροντα είναι τα γεωγραφικά,
εθνογραφικά, ανθρωπολογικά, μυθολογικά και ιστορικά στοιχεία που αναφέρει για
την Κεφαλονιά. Φαίνεται ότι ο ίδιος γνώριζε αρκετά από αυτά, δεν περίμενε
δηλαδή να τα μάθει με τον ερχομό του στο νησί και μάλιστα κάτω από πολεμικές
συνθήκες. Κατά τη διάρκεια ενδεχομένως της εφηβείας του και παράλληλα με τις
σπουδές του αναζήτησε και έμαθε για τη γενέτειρα των προγόνων του. Γι’ αυτό και
οι αναφορές του στον Όμηρο, τον Θουκυδίδη, τον Παυσανία, τον Στράβωνα, τον
Βιργίλιο, τον Πλίνιο, τον Τίτο Λίβιο.
Ας αναφέρουμε τις κυριότερες
πληροφορίες του Μεταξά για το νησί του, αφού διευκρινίσουμε ότι σε κάποιες
περιπτώσεις μπερδεύει τα μυθολογικά στοιχεία με τα ιστορικά γεγονότα, ή συγχέει
τις ιστορικές περιόδους:
Γράφει για την ονομασία του νησιού
(σ. 102)· τους Κρήτες που ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Κεφαλονιάς, οι οποίοι μετά
τη διασπορά τους στη δυτική Ελλάδα (Ήπειρο, Αιτωλία και Ακαρνανία, Ιόνιο)
ονομάστηκαν Τηλεβόες (σ. 101)· τον Κέφαλο και πώς έγινε κύριος του νησιού (σσ.
101-102)· τις τέσσερις αρχαίες πόλεις-κράτη του νησιού (σσ. 102-105)· την
κατάληψη της Σάμης και γενικότερα της Κεφαλονιάς από τους Ρωμαίους (σσ.
105-106)· τη βυζαντινή περίοδο του νησιού (σσ. 106-107)· την περίοδο της
Φραγκοκρατίας και ειδικότερα των Τόκκων (σσ. 107- 108)[3]
και για την κατάληψη του νησιού από τους Βενετούς, στο οποίο κυριάρχησαν μέχρι
το 1797 (αντί 1796, που σημειώνεται στο βιβλίο) (σ. 109).
Ακολουθούν στοιχεία για τον πληθυσμό
και τις παραγωγικές δυνατότητες του νησιού: 80.000 είναι οι κάτοικοι, που
διαμένουν στις δύο πόλεις, το Αργοστόλι και το Ληξούρι (σσ. 100-101) και στα
130 χωριά (σ. 109)· ποικίλα είναι τα γεωργικά προϊόντα (σταφίδα, κρασί, λάδι, βαμβάκι)
αλλά και σπουδαίο το εμπόριο και η ναυτιλία του νησιού, ιδιαίτερα με το ρωσικό
Ταγκανρόκ (σσ. 109-110)· σημαντική είναι η εξαγωγή θεραπευτικών βοτάνων και
κρασιού αλλά και παραγωγή και άλλων προϊόντων (ονομαστά τα πεπόνια της
Κεφαλονιάς), ενώ ποικίλα είναι τα πουλιά-θηράματα, που οι κάτοικοι τα
παγιδεύουν μέσα στις σπηλιές (σσ. 111-112). Γίνεται, επίσης, αναφορά στις
«δημιουργικές προσπάθειες» του Μαρίνου (και όχι Γεώργιου, όπως λαθεμένα
αναφέρει ο συγγραφέας) Χαρμπούρη για πρότυπες καλλιέργειες στην περιοχή του
Λιβαδιού και τη θανάτωσή του (σ. 110).
Στη συνέχεια ο Μεταξάς δίνει στοιχεία
της πολιτικής γεωγραφίας του νησιού: στην Κεφαλονιά ανήκουν η Ιθάκη και τα
μικρότερα νησιά Κάλαμος, Σχολία [εννοεί προφανώς το Δασκαλειό], Άτοκος, Αρκούδι,
Οξειές, Μαδούρι (σσ. 112-113). Επισημαίνει την πρόοδο του νησιού στην
εκπαίδευση και την επιστήμη– αποτέλεσμα του πλούτου που προσφέρουν το εμπόριο
και η ναυτιλία - λογοτεχνία, ιατρική, νομική (σ. 113) – και κλείνει την
«παρέκβασή» για την Κεφαλονιά με μια σύντομη αναφορά στα κοινωνικά δεδομένα του
νησιού: παρασιτική η ζωή των περισσότερων ευγενών, ενώ ο λαός προσπαθεί να ζει
μια ήρεμη ζωή με τις αγροτικές, τις εμπορικές και ναυτιλιακές του ασχολίες (σσ.
113-114).
Τελειώνοντας, περιορίζομαι σε τρεις
περιπτώσεις, που προκαλούν την προσοχή μας:
● Απορία προκαλεί η πληροφορία του Γιεγκόρ
Μεταξά ότι οι αρχαίοι Πρόννοι βρίσκονταν στα βόρεια του νησιού, κοντά, όπως
γράφει, στο Φισκάρδο (!), όπου, όπως σημειώνει, δεν έχουν βρεθεί ίχνη αυτής της
πόλης (σ. 103).
● Εντυπωσιακή είναι η πληροφορία που μας δίνει για τα πλοία
της αρχαίας Πάλης (σ. 104): αυτά ήταν «διαφορετικά από τα συνήθη», καθώς
χωρούσαν 120 άτομα, από τα οποία τα 50 ήταν ναύτες και τα υπόλοιπα στρατιώτες,
ενώ έπαιρναν και ιππικό, γι’ αυτό και ονομάζονταν «ιππαγωγά». Είναι, πράγματι,
γνωστό από την αρχαία γραμματεία αυτό το είδος του πολεμικού πλοίου: ο Ηρόδοτος
(VI
48,
95), ο Θουκυδίδης (ΙΙ 56, IV
42)
και ο Διόδωρος (XI
3) κάνουν λόγο για ιππαγωγά πλοία, αλλά κανείς τους δεν αναφέρει κάτι ειδικά
για τους Παλείς.
● Αναφερόμενος ο Μεταξάς στην κατάληψη του
νησιού από τους Οθωμανούς (προφανώς το 1479), μας δίνει μια καταπληκτική
πληροφορία άγνωστη από άλλη πηγή (σ. 108). Αμέσως μετά την κατάληψη της
Κεφαλονιάς στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη δυο χιλιάδες οικογένειες και τότε ο
Σουλτάνος συνέλαβε και υλοποίησε ένα σατανικό σχέδιο εξαφάνισης του
κεφαλονίτικου πληθυσμού: διαχώρισε τους άνδρες από τις γυναίκες και εξόρισε την
καθεμιά ανθρώπινη ομάδα σε διαφορετικά νησιά απομακρυσμένα μεταξύ τους,
αποκλείοντας έτσι οποιαδήποτε μελλοντική επικοινωνία· παράλληλα, υποχρέωσε τις
ομάδες αυτές να επιδιώξουν τον πολλαπλασιασμό τους με το αντίθετο φύλο από τους
ντόπιους κατοίκους, τους κατοίκους δηλαδή των νησιών εξορίας τους. Έτσι,
προσδοκούσε να εξαφανίσει τους Κεφαλονίτες, οι οποίοι, κατά το Σουλτάνο,
μισούσαν υπερβολικά τους άπιστους (τους μωαμεθανούς δηλαδή), και να
δημιουργήσει μια νέα ράτσα μιγάδων…
Πάντως, για το νησί της καταγωγής του
και για τους συμπατριώτες του διατυπώνει τα καλύτερα λόγια: το νησί της
Κεφαλονιάς «ξεχωρίζει» από τα υπόλοιπα Επτάνησα κυρίως για τις «συχνές του
εμπορικές σχέσεις με την Ρωσία, τις συχνές πολιτικές μεταβολές, τους αιματηρούς
πολέμους και τις αξιέπαινες προσπάθειες διατήρησης της ανεξαρτησίας του» (σ.
101)· οι Κεφαλονίτες ακολουθούν «τη σοφία του μέτρου», υποχρεώνουν τους
γείτονές τους «να τους σέβονται», αγαπούν τις τέχνες και ξεχωρίζουν ως προς την
παιδεία από τους άλλους Επτανήσιους (σσ. 104, 105, 113).
[1]
Πρόσφατα (2016) κυκλοφόρησε
ο συλλογικός τόμος Επτάνησος Πολιτεία
1800-1807 από το Κέντρο Μελετών Ιονίου, όπου περιλαμβάνεται μελέτη μου με
τίτλο «Γιεγκόρ Μεταξάς, ένας άγνωστος Κεφαλονίτης στο στόλο του Ουσακώφ στα
Επτάνησα», σσ. 475-484.
[2]
Ο συγγραφέας ζητάει την
κατανόηση των αναγνωστών: «ας δείξουν [οι αναγνώστες] μεγαλοψυχία και [ας]
συγχωρήσουν τυχόν διάθεσή του να μιλήσει λίγο εκτενέστερα για την πατρίδα του
[την Κεφαλονιά]», σ. 101.
[3]
Οι σταυροφόροι της Δ΄
Σταυροφορίας και όχι της Γ΄, όπως από παραδρομή προφανώς του συγγραφέα
αναφέρεται, κατέλαβαν το 1204 την Κωνσταντινούπολη (σ. 107, σημ. 75).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου