ΣΠΥΡΟΣ ΛΟΥΚΑΤΟΣ: Ο ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ - Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ - Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ

 

Το παρακάτω κείμενο (κείμενο ομιλίας*) έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό 

του Συνδέσμου Φιλολόγων Κεφαλονιάς-Ιθάκης Κυμοθόη,

τόμ. 19 (2009), Αφιέρωμα στον Σπύρο Δ. Λουκάτο, σσ. 9-15.  

          Θα ήθελα, ξεκινώντας, να ευχαριστήσω το Δ. Σ. του Συνδέσμου Φιλολόγων που μου έκανε την τιμή να μιλήσω εκ μέρους του και εκ μέρους όλων των Φιλόλογων του νομού μας για τον άνθρωπο και τον επιστήμονα Σπύρο Λουκάτο. Δε θα μπορούσε, άλλωστε, από την αποψινή τιμητική εκδήλωση να λείπει ο Σύνδεσμος Φιλολόγων, καθώς μεταξύ αυτού και του τιμώμενου έχει αναπτυχθεί μια υπέροχη σχέση συνεργασίας. Από τα πρώτα του βήματα ο Σύνδεσμός μας βρήκε στο πρόσωπο του Σπ. Λουκάτου έναν ειλικρινή φίλο, καλό συνεργάτη και άριστο εμψυχωτή. Μαζί του έχει διοργανώσει ομιλίες όχι μόνο στο Αργοστόλι αλλά και στο Ληξούρι και στην Ιθάκη, ενώ παραμένει από τους βασικούς συνεργάτες του περιοδικού Κυμοθόη. Τελευταία, μάλιστα, έχει παραχωρήσει στο Σύνδεσμο τα πνευματικά δικαιώματα αξιολογότατης μελέτης του για την Επτανησιακή Πολιτική Σχολή των Ριζοσπαστών, που δε θ' αργήσει να δει το φως της δημοσιότητας.

          Αυτή, ακριβώς, η γόνιμη συνεργασία οδήγησε το Σύνδεσμο Φιλολόγων στην απόφαση να πραγματοποιήσει ειδική εκδήλωση, για να τιμήσει την επιστημονική – και όχι μόνο – προσφορά του. Η υλοποίηση όμως της απόφασης σκόνταψε στη σεμνότητα του άνδρα. Απόψε, πάντως, μας δίνεται η δυνατότητα απ' αυτό το βήμα, που ο Δήμος Αργοστολιού μας παραχώρησε, να τιμήσουμε και εμείς οι Φιλόλογοι μαζί με όλους εσάς, τους τοπικούς άρχοντες, τους επιστημονικούς και άλλους φορείς, όλους τους συμπολίτες μας τον Σπύρο Λουκάτο, που τον θεωρούμε δικό μας άνθρωπο, αφού πρώτ' απ' όλα είναι φιλόλογος και ιστορικός – μια προσωπικότητα που για περισσότερο από μισό αιώνα διδάσκει σε σχολεία της Μέσης και Ανώτερης Εκπαίδευσης, γράφει σε εφημερίδες και επιστημονικά περιοδικά, μιλάει σε επιστημονικούς, ακαδημαϊκούς χώρους μέσα και έξω από την Ελλάδα και σε ανοιχτές συγκεντρώσεις, συγγράφει μελέτες και αξιολογότατες μονογραφίες, γενικότερα επηρεάζει θετικά την πνευματική ζωή της γενέτειρας αλλά και της Ελλάδας και συμβάλλει αποτελεσματικά στην επιστημονική έρευνα, καταξιωμένος και έξω από τα σύνορα της χώρας.

          Ο Σπύρος Λουκάτος, γέννημα - θρέμμα του Αργοστολιού, είναι γνωστός, γνωστότατος στην τοπική μας κοινωνία. Παρ' όλο που μετά το 1955 ζει και εργάζεται στην Αθήνα, παρακολουθεί από κοντά τα τεκταινόμενα στο νησί μας, συμμετέχει και παρεμβαίνει στα πολιτικά, κοινωνικά και επιστημονικά δρώμενα της Κεφαλονιάς.

        Και δε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού ο ίδιος είχε ήδη καταθέσει τη δική του συνδρομή για τη λευτεριά της γενέτειράς του από την ιταλογερμανική κατοχή, είχε διαθέσει αφειδώλευτα τη ζωή του στον αγώνα του λαού μας για ελεύθερη ζωή και κοινωνική προκοπή.

          Μετά την κατάρρευση του ελληνογερμανικού μετώπου, όπου ο ίδιος είχε προωθηθεί από τον Ιανουάριο του 1941, επιστρέφει στην ήδη ιταλοκρατούμενη Κεφαλονιά και αμέσως ρίχνεται στον αγώνα κατά των κατακτητών. Γαλουχημένος με τις φιλελεύθερες ιδέες από το οικογενειακό του περιβάλλον – ο πατέρας του ανήκε στο κόμμα των Φιλελευθέρων– μεγαλωμένος μες στο κλίμα της δικτατορίας του Μεταξά, όπου είχε την τύχη, πτυχιούχος ήδη της Φιλοσοφικής Σχολής, να γνωρίσει και να συνδεθεί φιλικά με το φιλόλογο καθηγητή Ευθύμιο Κουρούκλη, από τον οποίο δέχτηκε τις επιδράσεις της αριστερής του ιδεολογίας, ώριμος ήδη στα 26 χρόνια του, γνωρίζει πολύ καλά ότι χρειάζονται συντονισμένες προσπάθειες, συνεργασία και ενότητα όλων των πατριωτικών δυνάμεων για την αντιμετώπιση των κατακτητών. Έτσι, μαζί με άλλους φίλους και συναγωνιστές του θα παίξει σημαίνοντα ρόλο στις συσκέψεις των αντιφασιστικών δυνάμεων του νησιού, μέσα από τις οποίες θα συγκροτηθεί η Εθνική Αντίσταση στο νησί μας. Η σταθερότητα στις αρχές του, η συνέπειά του στην εκτέλεση των καθηκόντων του, η οξυδέρκειά του και γενικότερα η τόλμη και η αγωνιστική του διάθεση γρήγορα τον αναδεικνύουν ένα από τα ηγετικά στελέχη του τοπικού αντιστασιακού αγώνα, καθώς αναλαμβάνει γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ Κεφαλονιάς και Ιθάκης.

          Φυσικά, βρίσκεται στο στόχαστρο των δυνάμεων Κατοχής και των συνεργατών τους, που τον καταδιώκουν και τελικά τον φυλακίζουν. Τρεις φορές σώζεται από βέβαιο θάνατο. Συγκαταλέγεται μεταξύ των υποψήφιων για τις εκτελέσεις της Πρωτομαγιάς του 1944 πατριωτών, χάρη όμως στις λαϊκές κινητοποιήσεις της 29ης και 30ής Απριλίου θ' αποφυλακιστεί μαζί με άλλους αγωνιστές. Για δεύτερη φορά γλυτώνει το θάνατο, όταν, αποκλεισμένος μαζί με πολλά στελέχη των ΕΑΜικών οργανώσεων στον Αίνο από τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών και των συνεργατών τους, κατορθώνει να ξεφύγει από τον ασφυκτικό εχθρικό κλοιό – ήταν τότε σοβαρές οι απώλειες από την πλευρά των αντιστασιακών. Και είναι από τους λίγους «τυχερούς» που, έστω και τραυματισμένος σοβαρά, διασώζεται από τα μαζικά πυρά των Γερμανών, τα οποία έζωσαν το ΕΛΑΝίτικο καράβι «Άι - Δημήτρης» που μετέφερε τον Ιούλιο του 1944 Κεφαλονίτες αγωνιστές στην Αιτωλοακαρνανία – και τότε χάθηκαν πολλοί από αυτούς.

          Ο Λουκάτος επιστρέφει στις αρχές του Οκτώβρη του 1944 στην Κεφαλονιά, απελευθερωμένη πια από τις δυνάμεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, για να συνεχίσει τη δράση του μέσα στις νέες τώρα συνθήκες. Η αλλαγή, ωστόσο, της πολιτικής κατάστασης στη χώρα μας μετά τα Δεκεμβριανά και τη Συμφωνία της Βάρκιζας το Φεβρουάριο του 1945 με τη λευκή τρομοκρατία και τη συστηματική δίωξη της ΕΑΜικής Αντίστασης, έχει τις επιπτώσεις της και στους αγωνιστές του νησιού μας. Ο Σπ. Λουκάτος, ως... επιβράβευση της αντιστασιακής του προσφοράς, απολύεται από το Υπ. Παιδείας από τη δημόσια Εκπαίδευση, όπου υπηρετούσε, αλλά γνωρίζει και άλλες δοκιμασίες, καθώς υπήρξε στόχος δολοφονικής απόπειρας. Τότε, λοιπόν, αναγκάζεται να «εξαφανιστεί» από την καθημερινή ζωή του Αργοστολιού. γι' αυτό οδηγείται σε πλήρη σχεδόν απομόνωση από τον έξω κόσμο, καθώς θα ζήσει έτσι κρυμμένος για εφτά περίπου χρόνια, για να έρθει στο φως της ημέρας και για να συναντήσει ξανά τη ζωή μετά τους σεισμούς του 1953. Ο ίδιος έχει χαρακτηρίσει εκείνη την περίοδο της αυτοαπομόνωσής του ως την πιο οδυνηρή της ζωής του.

          Από το 1955 ο Σπ. Λουκάτος βρίσκεται στην Αθήνα, όπου εργάζεται στην ιδιωτική Εκπαίδευση, αφού ήδη είχε απολυθεί από τη δημόσια. Δεν άργησε, παράλληλα, να προχωρήσει σε μεταπτυχιακές σπουδές και το 1959 αναγορεύτηκε αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας. (Ο τίτλος της διδακτορικής διατριβής του: Ο Ιω. Καποδίστριας και η Επτάνησος Πολιτεία). Έτσι, άνοιξε ο δρόμος για την είσοδό του ως καθηγητή στη δημόσια Ανώτερη Εκπαίδευση. Δίδαξε Ιστορία Τέχνης και Πολιτισμού, Ιστορία της Φιλοσοφίας, Τεχνολογία και Κοινωνία στην Ανώτερη Σχολή Υπομηχανικών Αθήνας, στην Ανώτερη Σχολή Τεχνολόγων Μηχανικών Αθήνας, στη Μαράσλεια Παιδαγωγική Ακαδημία Αθήνας, στη ΣΕΛΕΤΕ και αλλού. Οι μαθητές του τον θυμούνται να τους διδάσκει ήθος και δημοκρατία, να είναι φιλικός μαζί τους, συνεργάτης και βοηθός στα διαβάσματά τους, καλός δέκτης των αγωνιών και των προβληματισμών τους. Τον θυμούνται στην περίοδο της Χούντας να τους ενθαρρύνει στους αγώνες τους και να δηλώνει τη συμπαράστασή του στις κινητοποιήσεις τους. Το 1969 με υποτροφία της ιταλικής κυβέρνησης παρακολούθησε μαθήματα Ιστορίας της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Περούτζια. Συγκροτημένος και ώριμος επιστημονικά, διεκδίκησε την έδρα της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων το 1964-65 και στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας το 1976-77, χωρίς όμως να πετύχει την εκλογή του, παρά την ομόφωνη αναγνώριση του ήθους του και των επιστημονικών του προσόντων.

          Ο Σπ. Λουκάτος δεν περιορίστηκε στο διδακτικό του έργο, το οποίο βέβαια επιτελούσε με ευσυνειδησία και αφοσίωση. Παράλληλα, επιδόθηκε στην επιστημονική και αρχειακή έρευνα, καρπός της οποίας είναι μια πλούσια συγγραφική συγκομιδή. Ομολογώ, πράγματι, πως διστάζω να σταθώ απέναντι στην ανεκτίμητης αξίας πνευματική παραγωγή του. Θα προσπαθήσω, όμως, για τις ανάγκες της αποψινής ομιλίας να δώσω σε αδρές γραμμές τη συγγραφική προσφορά του, τιμώντας την επιστημονική ιδιότητα αλλά και το ήθος του τιμώμενου συμπολίτη μας.

          Ο Σπ. Λουκάτος εντρύφησε συστηματικά στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία και κατά συνέπεια και στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης. Καταπιάστηκε με έναν πρωτοφανή, επίμονο και αταλάντευτο ζήλο με τη μελέτη πολεμικών, πολιτικών, διπλωματικών και κοινωνικών γεγονότων. Με την αναδίφηση αρχείων και την έκδοση άγνωστων κειμένων δεν περιορίστηκε στην απλή καταγραφή ιστορικού υλικού, αλλά προχώρησε με επιστημονική ευσυνειδησία στην εποικοδομητική ανασύνθεση ιστορικών γεγονότων και φαινομένων και στην αξιολογική αποτίμησή τους. Με τις συγγραφές του προώθησε την επιστημονική έρευνα, υπέδειξε νέους δρόμους, καταξίωσε το ρόλο της ιστορικής επιστήμης.

          Σε έξι ενότητες μπορούμε να κατατάξουμε το συγγραφικό ιστορικό έργο του.

-- Πρώτη ενότητα συνιστούν οι μελέτες του για την Επανάσταση του 1821. Η επίμονη και συστηματική αναδίφηση των Γενικών Αρχείων του Κράτους και των Αρχείων της Εθνικής Παλιγγενεσίας έδωσε πλούσιο και ανέκδοτο υλικό, που μετατράπηκε από την πένα και τη σκέψη του Λουκάτου σε 100 περίπου μελέτες. Παραμένουν πράγματι πρωτοποριακές και κλασικές οι μελέτες του για τις ρωσο-ελληνικές σχέσεις εκείνης της περιόδου, για την ελληνο-αιγυπτιακή και την ελληνο-συρο-λιβανική συμμαχία κατά των Τούρκων, για τους Έλληνες και Φιλέλληνες των Ινδιών, για τον ιταλικό, τον εβραϊκό και το σουηδικό φιλελληνισμό, για τις περιπτώσεις Τούρκων στο πλευρό των Ελλήνων, για πολεμικά και διπλωματικά γεγονότα του Αγώνα, για τα πολιτειογραφικά στοιχεία πολλών περιοχών της χώρας κ.λπ.

 -- Ιδιαίτερα τον απασχόλησε ο χώρος των Βαλκανίων και μάλιστα στη βάση της αλληλοκατανόησης και ειρηνικής δημιουργικής συνύπαρξης των λαών αυτής της περιοχής. Οι βαλκανιολογικού περιεχομένου μελέτες του αποτελούν τη δεύτερη ενότητα του έργου του. Αναφέρω τις σημαντικότατες μελέτες για τον τουρκο-αλβανικό φιλελληνισμό, και για τη συμμετοχή Σέρβων, Μαυροβούνιων και Βόσνιων στην Ελληνική Επανάσταση, οι οποίες δίνουν πράγματι μια άλλη διάσταση στον Αγώνα του '21, και για τη Βαλκανική Ομοσπονδία.

-- Βασική του έγνοια παραμένει η εξέταση και η ανάδειξη του ριζοσπαστικού κινήματος της Κεφαλονιάς και των Επτανήσων γενικότερα - τρίτη ενότητα του συγγραφικού του έργου. Τον απασχόλησαν κυρίως οι ρίζες του ριζοσπαστισμού - αποδεικνύει σε μελέτη του, στα γαλλικά δημοσιευμένη, την ιδεολογική επιρροή του κινήματος από τις γαλλικές Επαναστάσεις του 1789 και 1848 - καθώς και το ιδεολογικό στίγμα των ψηφισμάτων της Θ΄ και της ΙΓ΄ Ιόνιας Βουλής. Τον απασχόλησαν οι εξεγέρσεις του 1848 και 1849 στην Κεφαλονιά, η διάσπαση του ριζοσπαστικού κινήματος. Απαραίτητα για τους μελετητές της Αγγλοκρατίας είναι τα κείμενά του, με τα οποία αξιολογεί και αποτιμά το ριζοσπαστικό αγώνα. Σημαντικότατη, τέλος, μονογραφία του θεωρούμε την Επτανησιακή Πολιτική Σχολή των Ριζοσπαστών, όπου επαρκέστατα τεκμηριώνει τη συνέπεια λόγων και έργων των «αληθών» Ριζοσπαστών σε σχέση με τους Ενωτιστές του Λομβάρδου.

-- Στην τέταρτη ενότητα κατατάσσονται οι μελέτες του για τους εκπροσώπους του πρωτοσοσιαλισμού στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη. Είναι η περίοδος από το 1870 μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, που στο νησί μας παρατηρούνται σοβαρές ιδεολογικές ζυμώσεις και πολιτικές διεργασίες μπολιασμένες με τις νέες κοινωνιστικές - πρωτοσοσιαλιστικές αρχές και ιδέες που έρχονται από τη Δύση - ζυμώσεις και διεργασίες που τις έχει αναδείξει η πένα του Λουκάτου. Ιδιαίτερα υπογραμμίζουμε τη σημαντικότατη μονογραφία του για τον Μ. Αντύπα – απαραίτητο βοήθημα για κάθε μελετητή της εποχής, της ζωής και της ιδεολογίας του Πυλαρινού αγωνιστή – και εκείνη για το Ρόκκο Χοϊδά. Έτσι, ενέταξε κατά τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένο την κεφαλονίτικη αγωνιστή προσφορά στο σώμα της νεοελληνικής ιστορίας και πολιτικής σκέψης και δράσης.

-- Και η περίοδος του Μεσοπολέμου (1918-1939) ήταν μέσα στα ερευνητικά ενδιαφέροντα του τιμώμενου. Οι συγγραφές του γι' αυτή την εποχή συνιστούν την πέμπτη ενότητα του έργου του, εστιασμένες κυρίως στο Διχασμό και στη Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή.

-- Τελευταία χρονολογικά – και όχι αξιολογικά – είναι η ενότητα μελετών του σχετικών με το Έπος της Εθνικής Αντίστασης. Για τον Σπ. Λουκάτο η ενασχόληση με τα ιστορικά γεγονότα και φαινόμενα της Εθνικής Αντίστασης ήταν επιστημονικό αλλά και εθνικό χρέος. Με συνείδηση της αποστολής του, εργάστηκε επίμονα και αποφασιστικά, για να μη σβήσουν οι μνήμες, για να μένουν αναμμένα τα καντήλια της μνήμης και της τιμής. Και μας έχει αφήσει πλούσια κληρονομιά: Για την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης στην άλλη Ελλάδα εκτός Επτανήσων, σημειώνουμε, ανάμεσα σε άλλες, τις τρεις πολυτιμότατες μελέτες – συνοδευόμενες με ανέκδοτα έγγραφα – για τη σφαγή των Καλαβρύτων, για το ολοκαύτωμα του Δίστομου και για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, οι οποίες παραμένουν δυστυχώς ανέκδοτες, και μια μελέτη για τους θεσμούς της λαϊκής αυτοδιοίκησης και λαϊκής δικαιοσύνης στην Ελεύθερη Ελλάδα.

          Για την Κεφαλονιά και την Ιθάκη έχουμε το τρίτομο έργο του Τα χρόνια της Ιταλικής και Γερμανικής Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη. Ο πρώτος τόμος αναφέρεται στην περίοδο της Ιταλικής Κατοχής και στη δράση των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων στα δύο νησιά. Στο δεύτερο τόμο – τελευταία υπήρξε και δεύτερη, εμπλουτισμένη έκδοσή του – ο συγγραφέας διαπραγματεύεται την ιταλογερμανική σύρραξη του Σεπτεμβρίου 1943 καθώς και τη συμβολή των αντιστασιακών οργανώσεων στο γεγονός αυτό, αξιοποιώντας μάλιστα το σύνολο της ιταλικής βιβλιογραφίας. Η ναζιστική Κατοχή και ο αγώνας των αντιστασιακών των νησιών μας κατά των Γερμανών και των συνεργατών τους είναι το αντικείμενο του τρίτου τόμου.

          Το έργο γράφτηκε κατά την περίοδο της αυτοαπομόνωσης του συγγραφέα και βασίστηκε κυρίως, όπως ο ίδιος αναφέρει, στο προσωπικό του Ημερολόγιο, που κρατούσε κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και σε συμπληρωματικά στοιχεία από συναγωνιστές του. Άξια πάντως υπογράμμισης είναι η παράθεση αξιόλογου αρχειακού υλικού και αρθρογραφίας εφημερίδων της εποχής στο τέλος κάθε τόμου ως παραρτήματος, στοιχεία που τεκμηριώνουν την ιστορική αφήγηση. Εκτός από αυτό το τρίτομο έργο, έχει δημοσιεύσει πληθώρα σχετικών άρθρων σε τοπικές εφημερίδες και περιοδικά, ενώ υπάρχουν στα συρτάρια του αρκετές σχετικές μ' εκείνη την περίοδο ανέκδοτες μελέτες: για το μαθητικό κίνημα της Κατοχής, τον παράνομο τύπο, τα Μουζακάτα κ.ά.

          Παράλληλα, ο Σπ. Λουκάτος έπαιρνε και παίρνει μέρος σε επιστημονικά συνέδρια μέσα και έξω από την Ελλάδα. Έχει αναπτύξει τις θέσεις του σε συνέδρια στη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα, την Ικαρία, τη Μυτιλήνη, τη Χίο, τη Λειβαδιά, την Πάτρα, την Τρίπολη, την Κόρινθο, την Αθήνα και φυσικά στην Κεφαλονιά και στα άλλα Ιόνια. Αλλά και στη Λευκωσία, τη Σόφια, το Βουκουρέστι, ενώ, αν και προσκεκλημένος, δεν μπόρεσε να συμμετάσχει σε συνέδρια στη Μόσχα, το Βελιγράδι, το San Francisco, κ.α. Αρθρογραφεί, επίσης, σε εφημερίδες, τοπικές και αθηναϊκές, ενώ έχει λάβει μέρος σε αρκετές τηλεοπτικές εκπομπές για ιστορικά θέματα.

Τέλος, είναι μέλος πολλών επιστημονικών εταιρειών. Ιδιαίτερα αναφέρουμε την Ελληνική Επιτροπή της Διεθνούς Εταιρείας Σπουδών Ν. Α. Ευρώπης, του Διοικητικού Συμβουλίου της οποίας είναι επίτιμος Αντιπρόεδρος. Για την όλη προσφορά του στη σύσφιξη των σχέσεων των βαλκανικών λαών και για τη συμβολή του στην ιστορική έρευνα του βαλκανικού χώρου έχει τιμηθεί με το Βραβείο της Ακαδημίας Επιστημών της Σόφιας. Σίγουρα έχω παραλείψει κι άλλα εξίσου σημαντικά δημοσιεύματα του τιμώμενου συμπολίτη μας, σίγουρα έχω παραλείψει κι άλλες εξίσου σημαντικές πνευματικές δραστηριότητές του. Ο περιορισμένος χρόνος αυτής της ομιλίας δεν επιτρέπει να επεκταθώ περισσότερο.

          Πιστεύω, ωστόσο, ότι φάνηκαν οι πολυποίκιλες δραστηριότητες του Σπ. Λουκάτου και το πλούσιο συγγραφικό του έργο. Φάνηκαν, νομίζω, τα νέα στοιχεία που ο ιστορικός Σπ. Λουκάτος προσκόμισε στα μελετώμενα θέματα και οι νέοι δρόμοι, που άνοιξε στην επιστημονική έρευνα των ζητημάτων, με τα οποία καταπιάστηκε. Αναδείχτηκαν, επίσης, το επιστημονικό ήθος του τιμώμενου προσώπου, η εργατικότητα και η μεθοδικότητά του, η δημιουργική επιμονή και συνέπειά του.

          Αδιάλειπτα κοινωνικά παρών και επιστημονικά συνεχώς σε κίνηση, ο Σπ. Λουκάτος δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί «πολίτης», με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου, άνθρωπος δηλαδή κοινωνικά ωφέλιμος στην πόλη, στην κοινωνία. Και η εικόνα αυτή επεκτείνεται και λόγω του τρόπου ζωής του, της ευρύτητας της σκέψης του και της γενναιόφρονης και ανοιχτόκαρδης αντιμετώπισης των νεότερων συναδέλφων του και επιστημόνων. Όσοι τον συναναστράφηκαν και τον συναναστρέφονται διαπιστώνουν ότι αποπνέει ευγένεια και γλυκύτητα. Όσοι συνεργάστηκαν μαζί του ένιωσαν την αύρα του δάσκαλου με την ευρεία και ουσιαστική έννοια του όρου - ενός δάσκαλου με κατανόηση, με φιλελεύθερο πνεύμα και με θαυμαστή πολιτική και επιστημονική εμβέλεια.

          Θα ήταν σοβαρή παράλειψή μου αν δεν αναφερόμουν στη σύντροφο της ζωής του, με την οποία χρόνια τώρα μοιράζεται μαζί της τα όμορφα και τα άσχημα, τις καλές και τις πικρές στιγμές της ζωής. Η κ. Ρένα Λουκάτου είναι άνθρωπος που στέρεα στήριζε και στηρίζει τον τιμώμενο συμπολίτη μας, που διαμόρφωνε το κατάλληλο κλίμα, το ήρεμο περιβάλλον, για να δημιουργεί ο αγαπημένος σύντροφός της. Αναντίρρητα, κάτω από την πλημμυρίδα του συγγραφικού έργου του Λουκάτου κινείται διακριτικά και αθόρυβα η κ. Ρένα, ένας εξίσου γλυκός άνθρωπος, πρόσχαρος και νηφάλιος, με αριστοκρατική φινέτσα, πάντα αξιαγάπητος. Να 'ναι καλά. 

          Αγαπητοί φίλοι, σε αυτό το χώρο του Πολιτιστικού Κέντρου «Παναΐτ Ιστράτι», έχει φέρει ο Σπ. Λουκάτος την «οικογένειά» του – τα βιβλία του δηλαδή. Με αυτά, χρόνια τώρα, πάλευε: τα είχε παρέα στον πνευματικό του αγώνα, συνομιλούσε μαζί τους, μέσα σ' αυτά είχε κλείσει τη ζωή του. Αυτή, λοιπόν, την πολύτιμη, πολύτομη και πολυσέλιδη «οικογένειά» του ήρθε και την απόθεσε στο πατρικό χωριό του – τιμώντας ταυτόχρονα τη μνήμη των γονιών του – και την απόθεσε εδώ για όλους εμάς και για τους μετά από μας. Έτσι, για άλλη μια φορά ο Σπ. Λουκάτος φανερώνει έμπρακτα την έγνοια του για το διπλανό του, για το συμπολίτη του. Για άλλη μια φορά μας διδάσκει ήθος κοινωνικό και ανθρωπιά, καθώς την πολύτιμη περιουσία του την κληροδοτεί στην κοινωνία, για την οποία από τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, όντας νέος, δεν έπαψε να αγωνίζεται, ακόμη και μέχρι σήμερα, που, παρά τα 92 χρόνια του, προσπαθεί και στέκεται όρθιος, με διαυγή το νου, ανοιχτή την καρδιά, έτοιμος και πάλι να δώσει, να προσφέρει.

          Εμείς τον ευχαριστούμε ολόψυχα γι' αυτή του την ενέργεια αλλά και για το βαθύτερο συμβολισμό της. Τον ευχαριστούμε για όλους τους αγώνες του – πολιτικούς, κοινωνικούς, πνευματικούς. Ωστόσο, θα πρότεινα στον αγαπητό Δήμαρχο και στους παρόντες εκπροσώπους φορέων ως αντίδωρο στον Σπ. Λουκάτο γι' αυτή του την προσφορά να εξετάσουμε άμεσα τη δυνατότητα έκδοσης ανέκδοτων μελετών του, που θα γίνονταν έτσι πολύτιμα εργαλεία για τη συνέχιση της ιστορικής έρευνας. Επιπλέον, θα του χαρίζαμε περισσή χαρά και ευτυχία με τέτοιες ενέργειές μας, αφού θα έβλεπε τα δημιουργήματά του να βγαίνουν στο φως, να γίνονται κτήμα της κοινωνίας, από το να μένουν κλεισμένα στα συρτάρια του. Ήδη ο Σύνδεσμος Φιλολόγων εκτυπώνει τη μελέτη του για την Επτανησιακή Πολιτική Σχολή των Ριζοσπαστών με την ευγενική χορηγία του Κληροδοτήματος Σπ. Αντύπα.

          Σεβαστέ κ. Σπύρο Λουκάτε, χρόνια τώρα προσλαμβάνω τα αγαθά του συγγραφικού σας έργου. Χρόνια τώρα έχουμε αναπτύξει στενή διαπροσωπική επαφή με ανταλλαγή απόψεων πάνω σε κοινωνικά, ιστορικά και γενικότερα επιστημονικά ζητήματα. Άρα, δικαιούμαι να θεωρώ τον εαυτό μου μαθητή σας. Και με αυτή την ιδιότητα του μαθητή σάς ευχαριστώ θερμά για ό,τι χρήσιμο και ωραίο έχω πάρει - και θα πάρω ακόμη - από σας. Σας ευχαριστώ που στέκεστε για μας τους νεότερους θαλερό υπόδειγμα επιστημονικής και ηθικής συνέπειας - κάτι που έχει ανάγκη η εποχή μας.

        Ευχαριστώ τους συναδέλφους μου στο Σύνδεσμο Φιλολόγων, που με όρισαν ομιλητή - εκπρόσωπό τους σε αυτή την τιμητική για τον Σπ. Λουκάτο εκδήλωση.

       Ευχαριστώ και σας, αγαπητέ Δήμαρχε, που μου παραχωρήσατε το βήμα της αποψινής εκδήλωσης, για να μιλήσω για τον αγωνιστή, το δάσκαλο, τον επιστήμονα ιστορικό Σπύρο Λουκάτο.

             Ευχαριστώ και σας, αγαπητοί φίλοι, που είχατε την υπομονή να με ακούσετε.

* Πρόκειται για το κείμενο της ομιλίας μου, ως εκπροσώπου του Συνδέσμου Φιλολόγων Κεφαλονιάς-Ιθάκης, που έγινε στο πλαίσιο των εγκαινίων της «Βιβλιοθήκης Σπύρου Δ. Λουκάτου», τα οποία πραγματοποιήθηκαν στα Φαρακλάτα -χωριό καταγωγής του Σπ. Λουκάτου- από το Δήμο Αργοστολιού στις 25 Νοεμβρίου 2007.