Π. Δ. ΚΑΓΚΕΛΑΡΗ,

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ

ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ (16ος – 20ός αιώνες)

 

                                                            Παρουσίαση του βιβλίου

[Ομιλία που έγινε κατά την παρουσίαση του παραπάνω βιβλίου

 στο Αργοστόλι (Κοργ. Βιβλιοθήκη) στις 8 Αυγούστου 2012]

 

           Ξεκινώ την ομιλία μου με τα τελευταία λόγια του βιβλίου. Γράφει ο συγγραφέας Παναγιώτης  Καγκελάρης: «Τη διαδρομή και εξέλιξη, που διαπραγματεύεται η παρούσα μελέτη, ακολούθησαν (λίγο ή πολύ) οι περισσότερες οικογένειες τόσο στο νησί όσο και αλλού. Πρόκειται για τη λεγόμενη “μικρή” ιστορία, η οποία συνδυαζόμενη και με εκείνη και άλλων οικογενειών του τόπου συμβάλλει ανεπιφύλακτα στην καταγραφή της ιστορικής ταυτότητας και συνέχειας της χώρας και του έθνους. Με αυτή την έννοια, ο συγγραφέας ευελπιστεί ότι προσέφερε ένα πετραδάκι στην ανοικοδόμηση της “μεγάλης” ιστορίας».

          Τι είναι, όμως, “μικρή” ιστορία ή μικροϊστορία; Και ποια η σχέση της με τη “μεγάλη” ιστορία; Όταν μιλάμε για μικροϊστορία αναφερόμαστε στη μελέτη ενός μικρόκοσμου – μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής, μιας επιχείρησης, ενός συλλόγου, μιας οικογένειας, όπως στη δική μας περίπτωση, ιδωμένης και στην πορεία της μέσα στο χρόνο. Ο ιστορικός μελετητής διεισδύει στο μικρόκοσμο του συγκεκριμένου σχηματισμού –εδώ της οικογένειας – με σκοπό να ανασυνθέσει σχέσεις, να αναδείξει συμπεριφορές, να παρουσιάσει πρόσωπα, να προβάλει τα συμφραζόμενα, μέσα στα οποία «συνέβησαν» τα γεγονότα τα συνδεόμενα με το συγκεκριμένο σχηματισμό – εδώ με τον Οίκο Καγκελάρη.

          Και εδώ είναι απαραίτητη μια παρατήρηση: Ο συγγραφέας δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά και μόνο στα πρόσωπα της οικογένειας, δεν τα παρουσιάζει απομονωμένα, ξεκομμένα από τα ευρύτερα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια. Τα εντάσσει μέσα στο συγκεκριμένο ιστορικό τους πλαίσιο, γιατί μόνο έτσι η μικροϊστορία μπορεί να είναι χρήσιμη. Και γιατί μόνο έτσι μπορούμε να συλλάβουμε την ανθρώπινη και την προσωπική πλευρά της ιστορίας, χωρίς η τελευταία να ευτελίζεται μέσα από έναν ανεκδοτολογικό ιστοριοδιφισμό. 

          Ωστόσο, το σύνολο των μικροϊστοριών, το σύνολο στην προκειμένη περίπτωση των ιστοριών των διαφόρων οικογενειών συνθέτουν την κατά τόπους ιστορία και σε τελική ανάλυση την εθνική, τη “συνολική” ιστορία, τη “μεγάλη” ιστορία. Σε αυτήν, όμως, δε φτάνουμε μόνο με το άθροισμα των επιμέρους ιστοριών των Οικογενειών, αλλά κυρίως με τη σύνθεση όλων εκείνων των στοιχείων που «κουβαλούν» οι γενεαλογικές ιστορίες – στοιχείων κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, πολιτισμικών. Μέσα από την αξιοποίηση και αξιολόγηση τέτοιων στοιχείων «ανοικοδομείται» - για να χρησιμοποιήσω τον όρο του συγγραφέα -  η “μεγάλη” ιστορία.

           Γενεαλογία είναι η μελέτη της αλληλουχίας των όντων και της διαδοχής των γενεών. Σήμερα η γενεαλογική επιστήμη αφορά σε όλες τις οικογένειες, όποιες κι αν είναι, χωρίς να εξετάζεται η αριστοκρατική καταγωγή – κάτι άλλωστε που το επισημαίνει ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου. Η γενεαλογική εργασία του Παναγιώτη Καγκελάρη έχει αντικειμενικότητα. Δεν εκθειάζει το «σόι» του, δεν εκθειάζει κάποια πρόσωπα σε σχέση με άλλα. Δεν αναφέρεται μόνο σε όσα πρόκοψαν. Δε στέκεται μόνο στους τιτλούχους, αλλά καταγράφει και τους τεχνίτες και τους τσαγκάρηδες και τους ράφτες και τους σαμαράδες και τους αμαξάδες.

          Αξιοποιεί και αξιολογεί με προσοχή και υπευθυνότητα τις γενεαλογικές μαρτυρίες. Επιμένει στην τεκμηρίωση, διατυπώνει τις ενστάσεις και αμφιβολίες του, αλλά και αφήνει περιθώρια στο μελλοντικό ερευνητή. Δε διστάζει να ανατρέψει προφορικές οικογενειακές παραδόσεις με εξιστορήσεις φανταστικές, όπως φαίνεται στην περίπτωση των «Σημειώσεων» του Ιωάννη Καγκελάρη.

           Το βιβλίο είναι πλημμυρισμένο από πρόσωπα – και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Μια ποικιλία ανθρώπων σημαντικών και «ασήμαντων», πλούσιων και φτωχών, τσιφλικούχων και αγροληπτών, κουρσάρων και νοτάριων, εμπόρων και  ναυτικών, διανοουμένων και εργατών, λαϊκών και ιερωμένων, πολιτικών και στρατιωτικών, συντηρητικών και προοδευτικών, ανδρών και γυναικών παρελαύνει από τις σελίδες του βιβλίου χαρίζοντας μια ξεχωριστή πολυχρωμία στη γενεαλογική πορεία του Οίκου Καγκελάρη.

          Επειδή δεν είναι δυνατό να μιλήσω για όλες τις παραπάνω κατηγορίες, έχω επιλέξει να σταθώ σ’ εκείνα τα πρόσωπα, τα οποία με τη δράση τους συνέβαλαν στη διάδοση των προοδευτικών ιδεών και την ανάπτυξη του ελληνικού  λαϊκού κινήματος, συμμετείχαν σε κοινωνικές ή αγωνιστικές συσσωματώσεις της εποχής τους, εργάστηκαν ή πολέμησαν για την προώθηση εθνικών σκοπών, αγωνίστηκαν για την αντιμετώπιση ξενικών κατοχών.

●  Ο Θοδωρής Καγκελάρης Παλούκης από το Ληξούρι, υπέρμαχος των φιλελεύθερων ιδεών, κατά την περίοδο της Αγγλικής Προστασίας βοηθάει οικονομικά το ριζοσπαστικό αγώνα και ειδικότερα τους καταδιωκόμενους αγωνιστές.

●  Στο Αργοστόλι των τελευταίων δεκαετιών του 19^ου αιώνα οι ράφτες Χαράλαμπος και Σπυρίδων δίνουν το «παρών» τους στις ιδεολογικο-κοινωνικές διεργασίες που τότε παρατηρούνται στην πρωτεύουσα του νησιού ενόψει των πανελλαδικών προσπαθειών που γίνονται μέσα από τον πολιτικό σύλλογο «Αδελφότης» για την προώθηση εθνικών στόχων και την ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Ως μέλη  του παραρτήματος της «Αδελφότητας» στο Αργοστόλι κινητοποιούνται για τη διάδοση των σκοπών της και για την εξασφάλιση χρημάτων. Τον Σπυρίδωνα επιπλέον τον συναντάμε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του πρωτοποριακού για την εποχή του Εργατικού Συνδέσμου του Αργοστολιού «Η Αλληλοβοήθεια» το 1895.

●  Στο Μακεδονικό Αγώνα πλάι στον Παύλο Μελά (1904) αλλά και αργότερα στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) και στον αυτονομιστικό αγώνα της Βόρειας Ηπείρου, όπου και τραυματίστηκε σοβαρά,  πήρε μέρος ο αξιωματικός Χρήστος Καγκελάρης.

● Σημαντικότατη μορφή θεωρούμε τον καλόγερο Χρύσανθο Καγκελάρη από τα Αλευράτα της Σάμης. Ένθερμος οπαδός του Μαρίνου Αντύπα, τίμιος και ειλικρινής χαρακτήρας, προπαγάνδιζε τις ιδέες του τελευταίου με κάθε ευκαιρία μέσα κι έξω από τα μοναστήρια, αλλά και αποκάλυπτε ατασθαλίες διοικητικές και οικονομικές των ηγουμενοσυμβουλίων, με αποτέλεσμα να βρίσκεται συνέχεια στο στόχαστρο της τοπικής εκκλησιαστικής εξουσίας, από την οποία δέχθηκε ποικίλες διώξεις.  Αλλά και αργότερα κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930 μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ  στάθηκε συνεπής αγωνιστής και υπέρμαχος των ανθρωπιστικών αξιών, πρωτοπόρος σε κινητοποιήσεις συμπαράστασης διωκόμενων αγωνιστών και οικονομικής ενίσχυσης φυλακισμένων και εξορίστων. (Ανοίγοντας στο σημείο αυτό σύντομη παρένθεση, μια και ανέφερα το όνομα του Πυλαρινού αγωνιστή Μ. Αντύπα, να θυμίσω άλλη μια σχέση –έμμεση τούτη τη φορά - του τελευταίου με την οικογένεια Καγκελάρη: μια από τις βαφτισιμιές του η Επανάσταση, κόρη του Σπυρίδωνα Λιβαδά, είχε παντρευτεί τον Νικόλαο Καγκελάρη, με τον οποίο διατήρησαν παντοπωλείο για 30 περίπου χρόνια στη συνοικία του Αϊ-Λευτέρη, στις Απανώστρατες του Αργοστολιού).

● Οπαδός του Βενιζέλου ο ποιητής Κωνσταντίνος Μαρκόπουλος Καγκελάρης, ζει και δραστηριοποιείται  στην Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 20ού αιώνα, όπου πρωτοστατεί στη διοργάνωση φιλοβενιζελικών συγκεντρώσεων στην ευρύτερη περιοχή της  Πόλης, στις οποίες και απαγγέλλει αποσπάσματα από την ποιητική του συλλογή «Βενιζελιάς».

●  Αξιοπρόσεκτη θεωρείται η συμμετοχή και δράση στην Ελληνική Αεροπορία κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου του Δημητρίου (Μίμη) Καγκελάρη, γιου του Παναγή εγκατεστημένου αρχικά στο Σουέζ και αργότερα στην Αλεξάνδρεια, Ενταγμένος στη 13^η Μοίρα Ελαφρού Βομβαρδισμού, πήρε μέρος σε επιχειρήσεις στη  βόρεια Αφρική και τη νότια Ιταλία και γι’ αυτήν του την πολεμική δράση τιμήθηκε με διάφορα μετάλλια.

● Κατά την περίοδο της Κατοχής υπήρξαν μέλη της Οικογένειας Καγκελάρη που έδωσαν το «παρών» τους στον αντιστασιακό αγώνα μέσα από διάφορες οργανώσεις και με ποικίλους τρόπους. Αναφέρω τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις.

• Πρόκειται για δύο Κωνσταντίνους, τον ένα γεννημένο στην Πάτρα και μετά το 1952 εγκατεστημένο στην Αθήνα, δημοσιογράφο και συγγραφέα, και το δεύτερο γεννημένο στο Αργοστόλι, όπου εργάστηκε αρχικά ως αρχειοφύλακας στο Τοπικό Ιστορικό Αρχείο και αργότερα ως προϊστάμενος του Νομαρχιακού Ταμείου Κεφαλονιάς, γνωστός στους περισσότερους από σας και για τη γενικότερη πολιτική και κοινωνική του συμμετοχή στα τεκταινόμενα του νησιού μας. Ο πρώτος Κωνσταντίνος Καγκελάρης, μετά τη συμμετοχή του μέσα από το Τάγμα Χιονοδρόμων στο αλβανικό μέτωπο, επιστρέφοντας στην Πάτρα συνέχισε να εργάζεται στην πατρινή εφημερίδα «Πελοπόννησος». Εκτοπίστηκε, όμως, από τις κατοχικές ιταλικές αρχές στην Αμαλιάδα με την κατηγορία ότι διέγειρε με την αρθρογραφία του την κοινή γνώμη  κατά των Ιταλών, ενώ από τύχη διέφυγε το εκτελεστικό απόσπασμα την ίδια περίοδο. Ο δεύτερος Κώστας Καγκελάρης, ο Αργοστολιώτης, είχε ενεργή αντιστασιακή δράση κατά τη διάρκεια της Κατοχής: υπήρξε  μέλος της πρωτοπόρας Φοιτητικής Ένωσης Κεφαλονιάς, ενώ συμμετείχε το Μάιο του 1943 στο συνέδριο του ΕΑΜ Νέων Κεφαλονιάς και Ιθάκης. Οδηγήθηκε στις φυλακές δυο φορές, και από τους Ιταλούς το Φεβρουάριο του 1943 και από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1944.

• Δύο αδέλφια ο Σπυρίδων και ο Διονύσιος, γεννημένα στην Αφρική, ο πρώτος στην Ασμάρα της Ερυθραίας και ο δεύτερος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, κατά τη διάρκεια των φοιτητικών τους σπουδών στην Αθήνα, ο πρώτος στη Νομική Σχολή και ο δεύτερος στο Πολυτεχνείο, παίρνουν μέρος στον αντιστασιακό αγώνα. Ο Σπυρίδων είναι ενταγμένος στη Νεολαία της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ένωσης, ενός μικρού προσωπικού κόμματος του Γεωργίου Παπανδρέου, θα χαθεί όμως αργότερα, το 1948, στις μάχες του Εμφυλίου Πολέμου. Ο Διονύσιος, περισσότερο δραστήριος, συμμετείχε ενεργά στον αγώνα ως μέλος της «Ιερής Ταξιαρχίας», ενώ συνεργαζόταν με την «Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζόμενων Νέων» (ΠΕΑΝ) και τον «Όμηρο» - οργανώσεις που κινούνταν, οι δύο πρώτες τουλάχιστον, στον ίδιο ιδεολογικό χώρο με πολιτικό καθοδηγητή τον πανεπιστημιακό τότε καθηγητή και μετέπειτα πολιτικό Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Σε μια, μάλιστα, νυκτερινή εξόρμηση τοιχοκόλλησης προκηρύξεων (τον Ιούλιο του 1943) τραυματίστηκε σοβαρά από τους Ιταλούς.

•  Ο Γεράσιμος Καγκελάρης από τα Γριζάτα Σάμης εκτελέστηκε το 1943 στα Ιωάννινα από τους Γερμανούς, αφού είχε συλληφθεί ως όμηρος στη Σαγιάδα της Θεσπρωτίας, όπου υπηρετούσε ως τελωνειακός υπάλληλος.

•  Ιδιαίτερα χαρακτηριστική αλλά και συγκινητική είναι η περίπτωση της γιατρού Μαρίας Καγκελάρη, κόρης του Άγγελου Καγκελάρη από το Ληξούρι, η οποία άσκησε το λειτούργημά της στο σανατόριο της Βυτίνας, σε νοσοκομεία της Αθήνας και κυρίως για μια εικοσιπενταετία στην Ελευσίνα, στο εκεί Πολυϊατρείο του ΙΚΑ. Κατά την κατοχική αλλά και τη μεταπελευθερωτική περίοδο η Μαρία ανέπτυξε πλούσια ανθρωπιστική δράση, με αποτέλεσμα να αγαπηθεί ιδιαίτερα από τον εργατόκοσμο της Ελευσίνας. Και αυτό φάνηκε, όταν το καλοκαίρι του 1945, μέσα στο γενικότερο κλίμα της λευκής τρομοκρατίας, κατηγορούμενη για κομμουνιστική δράση και ότι οι ιατρικές συνταγές της ήταν στην πραγματικότητα «ραβασάκια» για την κομμουνιστική οργάνωση, κινητοποιήθηκε σύσσωμη σχεδόν η Ελευσίνα ζητώντας την απελευθέρωσή της. Γλύτωσε τελικά την εξορία, όπως τη γλύτωσε και για δεύτερη φορά, όταν το 1946 βρέθηκε μετά από έλεγχο στην τσάντα της απόκομμα της εφημερίδας του ΕΑΜ «Ελεύθερη Ελλάδα» με νεκρολογία της ανηψιάς της Νίκης Θεοτοκάτου, αγωνίστριας του ΕΑΜ και συζύγου του δικηγόρου και επίσης αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης Γιάννη Βουρνά. Πάντως δε σταμάτησε και μέσα στα πέτρινα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού να βοηθά το συνάνθρωπό της μακριά και πέρα από  κομματικές ταυτότητες και πολιτικές σκοπιμότητες.

•  Συνεπής αγωνιστής υπήρξε ο Παναγιώτης (Τάκης) Καγκελάρης. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου διατηρούσε (στο Παγκράτι) υποδηματοποιείο. Από νέος εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Η συμμετοχή του στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ  «ανταμείφθηκε» με φυλακίσεις στην Αίγινα και εξορία στη Μακρόνησο. Μέχρι το θάνατό του (1989) έδειξε, παρά τις διώξεις και στερήσεις του, απαράμιλλη αφοσίωση στο κόμμα του και τις αρχές του.

•  Θα κλείσουμε αυτή την ενότητα με τις περιπτώσεις δύο Καγκελάρη της Λευκάδας, του Γεράσιμου Καγκελάρη Λάντου και του Βασιλείου Καγκελάρη Τριπόπου, οι οποίοι οργανωτικά συνδέονταν με τον ΕΔΕΣ της Λευκάδας. Στις ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις μεταξύ του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ στη Λευκάδα κατά τον Ιούνιο του 1944, στις οποίες θα εμπλακούν και ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις από την Κεφαλονιά και Ιθάκη με άδοξο τέλος, όπως αναφέρει ο ιστορικός Σπ. Λουκάτος, θα σκοτωθεί ο Βασίλειος (ή κατά μια άλλη εκδοχή ο χαμός του θα συμβεί στη δεύτερη σημαντική σύγκρουση των δύο οργανώσεων το Δεκέμβριο του 1944). Σε αυτή την τελευταία  σύγκρουση θα συλληφθεί και θα εκτελεστεί από τον ΕΛΑΣ ο Γεράσιμος Καγκελάρης.

           Μια σύντομη αναφορά θέλω να κάνω στις κυριότερες γυναίκες του Οίκου Καγκελάρη. Ο συγγραφέας του βιβλίου από την αρχή έχει τονίσει ότι από τη σύνταξη του γενεαλογικού δένδρου μιας Οικογένειας δεν μπορεί και δεν πρέπει να λείπει η γυναικεία παρουσία. Μάλιστα, διαφαίνεται η διακριτική ευαισθησία του Παναγιώτη Καγκελάρη απέναντι στο γυναικείο φύλο: τιμά τις γυναίκες του Οίκου με την όποια ιδιότητα έχουν και γνωρίζει να υπογραμμίζει την προσφορά τους. Θα σταθώ, λοιπόν, κι εγώ, τιμώντας τη διαχρονική προσφορά της γυναίκας αλλά και τις δραστηριότητες των συγκεκριμένων γυναικών Καγκελάρη,  σε κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις.

●  Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των οκτώ κοριτσιών του Άγγελου Καγκελάρη από το Ληξούρι. Όλες πήραν την εγκύκλια μόρφωση στην όμορφη «Χωροπούλα» και στη συνέχεια άλλες εκπαιδεύτηκαν σε κάποια τέχνη και άλλες προχώρησαν σε ανώτερες σπουδές. Η Αγγέλικα, η Ευανθία και η Χρυσή εκπαιδεύτηκαν στην κοπτική-ραπτική και το κέντημα, η Κιάρα, η Κωνσταντίνα και η Αθηνά σπούδασαν δασκάλες και η Μαρία γιατρός, ενώ για τη Θεοδώρα (Θεοδωρούλα) δεν έχουμε σχετικές πληροφορίες. Μόνο η Κιάρα και η Μαρία εξάσκησαν το επάγγελμά τους - για τη γιατρό Μαρία ήδη μιλήσαμε παραπάνω - ενώ η Κωνσταντίνα και η Αθηνά εργάστηκαν ως υπάλληλοι στο Υπουργείο Συγκοινωνιών. Οι περισσότερες από αυτές, διαθέτοντας κοινωνικές ευαισθησίες,  κληροδότησαν τις ατομικές τους περιουσίες στο Γηροκομείο του Ληξουριού.

●  Αξιοπρόσεκτη είναι, επίσης, η περίπτωση των τριών θυγατέρων του Ηλία Καγκελάρη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Πρόκειται για την καθηγήτρια γαλλικών Ρόζα-Μαρία με κοινωνική επιπλέον δράση στην ελληνική κοινότητα της Αιγύπτου, την καθηγήτρια γαλλικών και μαθηματικών Νικολαΐδα-Άννα με φιλολογική επίσης παραγωγή και την κοινωνική λειτουργό Κλαίρη-Ασπασία με προσφορά και στη γαλλόφωνη δανειστική βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

●  Σπουδαία επαγγελματική εξέλιξη είχε η Έρση Καγκελάρη, κόρη του Γεράσιμου, γεννημένη στην Ασμάρα της Ερυθραίας. Από μικρή σπούδασε βιολί, για να εξελιχθεί σε μεγάλη βιολονίστρια με σημαντική δραστηριότητα στην ελληνική μουσική ζωή.

● Με έντονη συμμετοχή και δράση στα επαναστατικά γεγονότα της Ρωσίας πριν και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 είχε η  Ελένη Καγκελάρη, κόρη της μαμής Αλεξάνδρας και αδελφή του Βαλεντίνου, για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω. Από τα φοιτητικά της χρόνια η Ελένη εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κίνημα, τοποθετήθηκε σε στελεχικές θέσεις σε κομματικά και πολιτειακά όργανα, ενώ κατά τη διάρκεια του ρωσικού εμφυλίου πολέμου έλαβε μέρος σε μάχες αλλά και σε επικίνδυνες μυστικές αποστολές.

●  Κλείνω αυτή την ενότητα με τη δράση και την πολύτιμη προσφορά της Αικατερίνης ή Καίτης Καγκελάρη στην Αλεξάνδρεια στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, κόρης του Δημήτρη Καγκελάρη και της δεύτερης συζύγου του Ρόζας Ασάνη. Η Καίτη υπήρξε η δεύτερη σπουδαιότερη ελληνική γυναικεία φυσιογνωμία της Αιγύπτου στο χώρο της κοινωνικής, καλλιτεχνικής και φιλολογικής προσφοράς μετά την επίσης Κεφαλονίτισσα γιατρό Αγγελική Παναγιωτάτου. Ασχολήθηκε αρχικά με το θέατρο, παρουσιάζοντας έξοχο υποκριτικό ταλέντο, δε σταμάτησε να γράφει και να δημοσιεύει πεζογραφήματα, λογοτεχνικές κριτικές και ποικίλα άλλα θέματα, ενώ παράλληλα ανέπτυξε έντονη φιλανθρωπική δράση. Εκείνο, όμως, που την καθιέρωσε ήταν η ίδρυση και λειτουργία για δεκαέξι χρόνια Φιλολογικού Σαλονιού με τη συμβολική επωνυμία «Κυψέλη» στο σπίτι της (1942-1958). Από το Σαλόνι παρήλασαν δεκάδες λόγιοι, επιστήμονες και καλλιτέχνες και πραγματοποιήθηκαν σοβαρές ομιλίες, ανεβάστηκαν θεατρικές παραστάσεις και οργανώθηκαν ποικίλες τιμητικές και άλλες εκδηλώσεις.

          Με τον Οίκο των Καγκελάρη συνδέονται επίσης άλλα δυο πρόσωπα, το ένα έμμεσα και το άλλο άμεσα.

● Το πρώτο είναι ο γνωστός σε όλους μας Κωνσταντίνος Γεράκης, που έφτασε στο μακρινό Σιάμ και έγινε πρωτοσύμβουλος στην αυλή ή κατ’ άλλους αντιβασιλιάς της χώρας. Αυτός ο Κωνσταντίνος Γεράκης ήταν εγγονός μιας Καγκελάρη, της Παγουλίνας, κόρης του καπετάνιου Μάρκου Καγκελάρη από την Έρισσο, που ήταν σπουδαία προσωπικότητα του 16ου αιώνα, και του Κωνσταντίνου Γεράκη. Και έχει σημασία αυτή η αναφορά, γιατί ο συγγραφέας του βιβλίου ανατρέπει τεκμηριωμένα τις μέχρι τώρα παραδομένες πληροφορίες για τους γονείς και τον τόπο γέννησης του Γεράκη. Σύμφωνα λοιπόν με τον Παναγιώτη Καγκελάρη, ο πατέρας του Κωνσταντίνου Γεράκη ονομαζόταν Τζουγάνης (Ιωάννης δηλαδή) και όχι Γεώργιος, όπως έχει γράψει ο Η. Τσιτσέλης, και δεν ήταν ούτε Βενετός ούτε ευγενής της Κεφαλονιάς. Ο γιος του Κωνσταντίνος δε γεννήθηκε στο Αργοστόλι, όπως συνήθως γράφεται, αλλά στο Κάστρο της Άσου, απ’ όπου κι έφυγε, για να αναζητήσει καλύτερη τύχη στη θάλασσα. (Σημειώνω εδώ ότι εκλαϊκευμένο σχετικό άρθρο δημοσίευσε πρόσφατα ο Π. Καγκελάρης στο τελευταίο τεύχος της «Κεφαλονίτικης Προόδου»).      

● Το δεύτερο, άγνωστο έως τώρα σ’ εμάς, πρόσωπο του Οίκου Καγκελάρη προέρχεται από το μεταναστευτικό προς την Κριμαία της νότιας Ρωσίας ρεύμα. Πρόκειται για τον Βαλεντίνο Καγκελάρη, ή κατά τη ρωσική ονομασία Βαλεντίν Αλεξάντροβιτς Καγκελάρη, γιο της μαμής Αλεξάνδρας Καγκελάρη, αδελφής του καλόγερου Χρύσανθου, η οποία είχε εγκατασταθεί στην Κριμαία στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Ο Βαλεντίνος, όντας μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος ων Μπολσεβίκων, εξελίχθηκε σε ηρωικό επαναστάτη και σ’ ένα σπουδαιότατο παράγοντα του υγειονομικού χώρου της νεοσύστατης τότε Σοβιετικής Ένωσης. Από τα φοιτητικά του χρόνια συμμετείχε σε αντιτσαρικές εκδηλώσεις, σχετίστηκε με την αποτυχημένη επανάσταση του 1905, συμμετείχε στην Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, έλαβε μέρος μέσα από ηγετικές θέσεις στον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε, και παρασημοφορήθηκε λόγω των ηρωικών πράξεών του από το σοβιετικό κράτος. Το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1930 διετέλεσε στρατιωτικός διοικητής και πολιτικός επίτροπος της Στρατιωτικής Ιατρικής Ακαδημίας του Ερυθρού Στρατού, της οποίας αναδιοργάνωσε ριζικά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με εντυπωσιακά αποτελέσματα, ενώ ήταν ο πρώτος αναπληρωτής λαϊκός επίτροπος για την Υγεία της Σοβιετικής Ένωσης με βαθμό υποστράτηγου. Δυστυχώς δεν ξέφυγε από τις εκκαθαριστικές δίκες της σταλινικής περιόδου, κατά την οποία με την κατηγορία της κατασκοπείας και της δολιοφθοράς στον τομέα της υγείας καταδικάστηκε σε θάνατο με τουφεκισμό το 1938.

         Ο Παναγιώτης Καγκελάρης για να συνθέσει τούτο το βιβλίο αναζήτησε, μελέτησε και αξιοποίησε μια ολόκληρη ποικιλία  εγγράφων και άλλων τεκμηρίων: έγγραφα ληξιαρχικά, δικαιοπρακτικά, ενοριακά, αποδεικτικά σπουδών, εραλδικά σύμβολα και γενεαλογικά έγγραφα, συνεντεύξεις με πρόσωπα και φορείς, οικογενειακά κειμήλια, φωτογραφίες. Όλα αυτά παρείχαν στο συγγραφέα τις πληροφορίες εκείνες που χρειαζόταν αφενός για την ανάπλαση πτυχών του οικογενειακού δένδρου και αφετέρου για την ανασύνθεση της οικογενειακής ιστορίας και της ιστορικής εξέλιξης των μελών της οικογένειας.  Έτσι, φώτισε πολλές πλευρές της κοινωνικής ιστορίας, όπως π.χ. το οικογενειακό υπόβαθρο, ο βαθμός σύσφιγξης των δεσμών των μελών της οικογένειας, οι ιεραρχικές της δομές, οι αγροληπτικές σχέσεις, τα επαγγέλματα, οι επιχειρηματικές δραστηριότητες, οι συνθήκες εργασίας, οι μετακινήσεις-μεταναστεύσεις, τα πολιτικά και κοινωνικά  δρώμενα, οι πολιτιστικές πραγματικότητες.

          Επιπλέον, η μελέτη των ανθρωπωνυμίων μπορεί παραπέρα να δώσει νέα στοιχεία κοινωνικής ιστορίας και νοοτροπιών. Τα οικογενειακά ονόματα είναι συνήθως στενά δεμένα με τα τοπωνύμια, τα οποία κουβαλούν πληροφορίες για την εγκατάσταση, το σχηματισμό και την ανθρωπολογία των κοινωνιών. Ο συνδυασμός, επίσης, των πληροφοριών τους και ο συσχετισμός τους με άλλα τεκμήρια θα μας επιτρέψουν την ανασύσταση της ιστορίας των οικισμών αλλά και τις προσλήψεις ή τις αναπαραστάσεις του τοπίου.

          Να, λοιπόν, πόσες ακόμη δυνατότητες «εκμετάλλευσης» δίνει τούτο το βιβλίο του Π. Καγκελάρη στους μελλοντικούς ερευνητές. Η βαθύτερη μελέτη του προσφέρει στις επιστήμες της ιστορίας, της κοινωνιολογίας και της οικονομίας ποικίλες δυνατότητες για τον εμπλουτισμό της τοπικής ιστορίας του νησιού μας αλλά και ανοίγει δρόμους για τη συνάντηση με τη “μεγάλη” ιστορία, την εθνική ιστορία - μόνιμη έγνοια του συγγραφέα.

 

                                                                                                                                     Πέτρος Πετράτος